WSKAZÓWKI LOGOPEDYCZNE DLA RODZICÓW
czwartek, 17 lutego 2022 07:33
Na prawidłowy rozwój dziecka i jego powodzenia szkolne w dużej mierze wpływa mowa. Ułatwia ona nawiązywanie kontaktów społecznych, pozwala komunikować się z innymi, jest także narzędziem w zdobywaniu informacji. Dzięki mowie dziecko wyraża własne sądy, uczucia i upodobania. Zaburzenia i wady wymowy w znacznym stopniu utrudniają osiąganie sukcesów w szkole, w szczególności w zakresie czytania i pisania.
PRZEBIEG ROZWOJU MOWY U DZIECI
Wyróżniamy pięć podstawowych okresów kształtowania się mowy:
Okres prenatalny - już wtedy dziecko odbiera bodźce, kształtują się· ograny mające wpływ na artykulację.
Okres melodii (0-1 rok życia),
- · W pierwszych miesiącach życia pojawia się głużenie – przypadkowe dźwięki. Głużenie obserwowane jest u wszystkich dzieci, również u głuchych. Około 5-6 miesiąca życia pojawia się gaworzenie. W przeciwieństwie do głużenia jest celowe.
Okres wyrazu (1-2 rok życia)
- · Około pierwszego roku życia dziecko wymawia pierwsze wyrazy. W tym okresie dziecko rozumie znacznie więcej słów niż jest w stanie wypowiedzieć. Ich aparat artykulacyjny nie jest wystarczająco rozwinięty - dziecko jest w stanie wypowiedzieć jedynie niektóre głoski. W tym okresie powinny pojawić się samogłoski ustne (a, o, e, u, i) oraz spółgłoski (p, b, t, d, k, g, ch, w, f, ś, m, j, ń, n, l).
Okres zdania (2-3 rok życia )
- · Wypowiedzi dziecka stają się coraz bardziej zrozumiałe dla otoczenia. W tym okresie u dzieci pojawiają się wszystkie samogłoski oraz większa część półgłosek (m, n, l, ł, j, ń, p, b, t, d, k, g, ch , f, w, ś, ź, ć, dź). Pod koniec tego okresu, u progu edukacji przedszkolnej pojawiają się też s, z, c, dz. ok życia), Okres swoistej mowy dziecięcej (3-7 rok życia).· W wymowie dzieci 5-letnich powinny pojawić się głoski sz, rz (ż), cz, dż oraz głoska r . Dziecko kończące 6 rok życia powinno wymawiać poprawnie wszystkie głoski języka polskiego. Należy przy tym pamiętać, że nabywanie mowy jest procesem zindywidualizowanym i nie przebiega identycznie u wszystkich dzieci.
NAJCZĘŚCIEJ SPOTYKANE U DZIECI WADY WYMOWY
Sygmatyzm - czyli tzw. seplenienie - polega na wadliwej realizacji głosek szumiących (sz, ż, cz, dż), syczących (s, z, c, dz) i ciszących (s, ź, ć, dź).
Rotacyzm - charakteryzuje się niewłaściwym wymawianiem głoski (r).
Mowa bezdźwięczna - nieprawidłowa wymowa głosek dźwięcznych.
Nieprawidłowa wymowa głosek k, g.
WSKAZÓWKI LOGOPEDYCZNE DLA RODZICÓW
1. ZWRÓĆ UWAGĘ NA SPOSÓB ODDYCHANIA DZIECKA. Wdech i wydech przy spoczynku lub milczeniu powinien się odbywać przez nos. Jeśli przy oddychaniu dziecko ma otwartą buzię, powinno Cię to zaniepokoić.
2. BY DOBRZE MÓWIĆ, TRZEBA DOBRZE SŁYSZEĆ. Jeśli musisz powtarzać polecenie lub prośby kierowane do dziecka, sprawdź Jego słuch.
3. ZWRÓĆ UWAGĘ NA BUDOWĘ JĘZYKA, WARG, POLICZKÓW, PODNIEBIENIA (miękkiego i twardego) oraz JĘZYK. Jeśli masz wątpliwości co do ich wyglądu, ułożenia, wielkości czy ruchliwości, udaj się do specjalisty po konsultację.
4. UCZ DZIECKO GRYZIENIA od momentu, gdy tylko zaczniesz podawać pokarmy stałe. Gryzienie marchewki, jabłka, skórki od chleba wpływa na prawidłowe połykanie pokarmów, ułożenie zębów i żuchwy oraz prawidłowe ruchy języka. Nie "ułatwiajmy" dzieciom życia i nie obierajmy chleba ze skórki, nie wybierajmy tylko miękkich, rozdrobnionych czy pokrojonych na cząstki pokarmów. Dziecko musi odgryzać, gryźć, żuć. Gryzienie trenuje mięśnie twarzy, język, wargi, żuchwę, podniebienie, policzki - wszystkie biorące udział w akcie mowy, odpowiedzialne za artykulację. Wiele wad wymowy spowodowane jest przez słabe mięśnie twarzy. Tak, jak prawidłowe karmienie w wieku niemowlęcym, gdzie dziecko jest w pozycji uniesionej z bezpiecznie podpartą głową, w której samo może regulować tempo ssania, tak później gryzienie, żucie jest bardzo istotne w procesie kształtowania mowy. Praca wyżej wspomnianych mięśni musi przebiegać w sposób zsynchronizowany. Już koło 7-8 miesiąca życia dziecko powinno zaczynać samodzielnie gryźć (gotowane warzywa, najpierw w zupach pokrojone na małe cząstki, miękkie kawałki mięsa w zupkach , tarte jarzyny, owoce bez skórki pokrojone w słupki, chrupki kukurydziane, biszkopty).
Odpowiednie karmienie łyżeczką to wstęp do nauki głosek m, p, b, w, f. Dziecko musi ściągać pokarm z łyżeczki górną wargą. Pokarm nie może być o nią wycierany.
Bardzo ważne jest, by dziecko żuło z zamkniętymi ustami, a żuchwa wykonywała okrężne ruchy. Nieprawidłowe jest żucie przy otwartej buzi i za pomocą przednich zębów. Za pomocą siekaczy (przednich zębów) tylko odgryzamy, żujemy juz bocznymi zębami. To bardzo ważne przy treningu mięśni aparatu artykulacyjnego. Niektóre dzieci obszarpują pokarm lub odgryzają za pomocą bocznych zębów - to błąd. Kiedy zamiast żuć, rozcierają pokarm o podniebienie, koniecznie należy je stymulować do właściwego gryzienia i żucia. Bez tego dziecko będzie miało problemy z prawidłowym mówieniem, a także wady ortodontyczne.
Do wstępnej nauki gryzienia niemowlę nie potrzebuje wszystkich zębów w buzi. Doskonale poradzi sobie mając do dyspozycji dziąsła. Na początku będzie rozcierało pokarm językiem o podniebienie twarde. Potem dość szybko pojawią się ruchy miażdżące, żujące. Aby tak się jednak stało, dziecko potrzebuje okazji do budowania takich doświadczeń. Dlatego już od początku rozszerzania diety warto mu ich dostarczać. Na początek bardzo dobre będą chrupki kukurydziane, które rozpłyną się w buzi i przy których ryzyko zakrztuszenia się jest minimalne. Następnie możesz zaproponować ugotowane do miękkości cząstki warzyw, jak brokuły, marchew, lub owoce – np. miękka gruszka, które łatwo będzie zmiażdżyć dziąsłami. Oczywiście przy jedzeniu dziecko zawsze powinno być pod czujną opieką dorosłego.
Około 7. - 8. miesiąca życia dziecka, gdy nauka pobierania pokarmu łyżeczką przebiegła zakończona sukcesem, należy zaprzestać miksowania, rozcierania wszystkich pokarmów.
Czas, by na talerzu dziecka pojawiły się pokarmy do samodzielnego gryzienia. Zupy czy gulasze powinny zachować niewielkie, miękkie cząstki warzyw, mięso, ze względu na włóknistą strukturę, drobno posiekaj. Jeśli dziecko siedzi samodzielnie, możesz mu podać ugotowane do miękkości warzywa, pokrojone w słupki, obrane ze skórki, owoce. Gryzienie to także odgryzanie, czyli posługiwanie się siekaczami w celu oddzielenia kęsa pokarmu. Doskonale sprawdzą się tutaj wspomniane słupki owoców i gotowanych warzyw oraz chrupki kukurydziane, miękkie ciastka, jak biszkopty.
Od początku rozszerzania diety można zauważyć u dzieci żywe zainteresowanie tym, co ma na talerzu i w miseczce. Należy pozwolić mu na dotykanie, poznawanie, próbowanie. Zaspokajanie ciekawości wraz z rozbudzaniem jej kolejnymi doświadczeniami pomoże w nauce samodzielnego jedzenia – w tym gryzienia. Dzięki temu kolejne umiejętności przyjdą zupełnie naturalnie i niepostrzeżenie. Będzie oczywiście wiele nieporządku, ale też zabawy, śmiechu i dumy.
Zwróć też uwagę na sposób połykania - nie należy pozwalać długo dziecku pić z butelki!!
Dzieci karmione butelką, powinny być od niej odzwyczajane w wieku 13-15 miesięcy, proces ten powinien przebiegać stopniowo. Najlepiej odstawić w pełni butelkę do chwili, kiedy dziecko ukończy 1,5 roku. Ogromne znaczenie ma też dobór smoczka do butelki. Nie powinien on być profilowany, ponieważ nie stymuluje pracy mięśni warg i języka. Pozycja języka, jaką wymusza kształt takiego smoczka nie wymaga aktywnej pracy. Najlepsze są smoczki jak najbardziej zbliżone kształtem do brodawki, w części szczytowej , którą dziecko bierze do buzi powinien on być elastyczny i miękki, natomiast u podstawy twardy, co stanowi dobry opór dla warg. Wraz ze wzrostem dziecka, nie zmieniamy kształtu smoczka, tylko jego wielkość. Co zamiast butelki? W 8 miesiącu życia warto rozpocząć naukę picia z kubka z dzióbkiem, na początku po łyku, podając soki lub rzadki kisiel. Z kubka powinno kapać, ponieważ wówczas uruchamiana jest praca warg. W miarę postępu nauki systematycznie powinno rozrzedzać się podawane płyny. Naukę picia z kubka można rozpocząć dopiero wtedy, kiedy dziecko potrafi jeść z łyżki. Kolejnym etapem może być nauka picia z bidonów ze słomką, jednak dopiero wtedy , kiedy dziecko ma odstawioną butelkę oraz dobrze radzi sobie z piciem z kubka. Typowe kubki niekapki można stosować tylko w wyjątkowych sytuacjach – podczas picia z kubka niekapka usta nie pracują, leżą w jednym miejscu i pozostają leniwe. Odruch, który z czasem zanika, przez kubki niekapki zostaje utrwalony. Każe ssać wypustkę, zamiast wykonywać typowe ruchy warg podczas picia z otwartego kubka czy kubka z dzióbkiem. Dlatego zaleca się, by dziecko korzystało ze zwykłego kubka.
Smoczek .
Smoczek przez wielu rodziców traktowany jest jako uspokajacz. Kiedy dziecko płacze, jest zdenerwowane to w ramach uspokojenia podaje mu się smoczek. Jednak warto dodać, ze smoczek powinien być pomocny rodzicowi w wychowaniu niemowlaka, a nie dziecka 2-3, a nawet 4 letniego.
Odruch ssania pojawia się w życiu płodowym dziecka. Jest on niezbędny niemowlęciu do pobierania pokarmu niezbędnego do życia. Odruch ssania wygasa w okolicach 6-7 miesiąca życia. Zatem dobrym momentem na odstawienie smoczka jest czas około pierwszego roku życia, kiedy odruch powinien zostać samoistnie wygaszony.
Przetrwały odruch ssania ma sporo wad. Przede wszystkim doprowadza do zaburzeń pozycji spoczynkowej języka, nieprawidłowym połykaniu. To z kolei przekłada się na wady wymowy np. w postaci seplenienia międzyzębowego, a także do powstawania wad zgryzu.
Dziecko emocjonalnie przywiązane do smoczka z powodu jego nagłej utraty może znaleźć substytut i dla przykładu zacząć ssać palec bądź pieluszkę.
Dziecko zadowolone, najedzone, z czystą pieluchą nie wymaga tego, by „zatykać” go smoczkiem. Pozwalajmy dzieciom głużyć i gaworzyć, wokalizować, śpiewać i piszczeć. Te pierwsze etapy rozwoju mowy są bardzo ważne. Pożądanym w rozwoju jest także to, by dziecko brało do buzi rączki, nóżki, zabawki. To poznawanie świata buzią jest bardzo ważne, przygotowuje sensorycznie jamę ustną i wargi do późniejszego jedzenia łyżeczką i rączkami.
Jedną z konsekwencji długotrwałego ssania smoczka lub kciuka może być utrwalenie się u dziecka niemowlęcego sposobu połykania. Jest to połykanie z językiem ułożonym na dnie jamy ustnej. Wykonuje on ruchy wyłącznie w kierunku przód – tył. Wraz z prawidłowym rozwojem dziecka język w trakcie połykania powinien zmienić swoje ruchy i unosić się w kierunku podniebienia. Język blokowany smoczkiem czy własnym paluszkiem pozostaje na dnie jamy ustnej. Nie ma szans na osiągnięcie pełnej sprawności niezbędnej do przenoszenia pokarmu w celu rozdrobnienia go i połknięcia. Utrudnione jest także połykanie zalegającej pod masą języka śliny, co prowadzi do nadmiernego ślinienia się.
Dziecko, którego buzia jest stale zajęta, niechętnie komunikuje się z otoczeniem. Może dojść do opóźnienia procesu gaworzenia, a co za tym idzie – do późniejszego nabywania każdego kolejnego etapu rozwoju mowy.
Ogromne znaczenie ma także słabszy rozwój mięśni narządów artykulacyjnych. Zmniejsza się napięcie mięśni warg, co w późniejszym okresie utrudnia wymowę głosek p, b, m, w, f. Znacznie obniża się sprawność języka. Dziecko ma poważne problemy z uniesieniem go i realizacją głosek ś, ź, ć, dź, sz, ż, cz, dż, l, r.
Język, który spoczywa na dnie jamy ustnej i porusza się wyłącznie w kierunku przód – tył, ma tendencję do wsuwania się między zęby. W ten sposób powstaje jedna z bardzo częstych wad wymowy, czyli seplenienie międzyzębowe. Najczęściej zaburzona jest wówczas realizacja głosek s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż, a czasem także t, d, n.
Dzieci, które długotrwale ssą smoczek lub kciuk, narażone są także na wady zgryzu oraz deformacje podniebienia. Do najczęstszych wad zgryzu należy tyłozgryz, czyli cofnięcie dolnej szczęki w stosunku do górnej i wysunięcie do przodu górnych siekaczy. Powoduje to zmianę brzmienia głosek s, z, c, dz, które przypominać mogą sz, ż, cz, dż. Kolejnym zagrożeniem jest zgryz otwarty, który charakteryzuje brak łączenia się zębów szczęki dolnej z zębami szczęki górnej w odcinku środkowym lub bocznym. Język dziecka wsuwa się wówczas w powstałą szparę, powodując wspomniane już wyżej seplenienie międzyzębowe.
5. DBAJ O HIGIENĘ JAMY USTNEJ DZIECKA . Ewentualną próchnicę należy leczyć możliwie szybko. Zepsute zęby lub ich brak będą wpływały na wymowę dziecka.
Sprawdź, czy dziecko ma prawidłowy zgryz. Jeżeli masz wątpliwości, wybierz się do stomatologa lub ortodonty. Krzywy zgryz może nie tylko spowodować wady wymowy, ale także ścieranie czy pękanie zębów.
6. MÓWIĄC DO DZIECKA, NIE SPIESZCZAJ FORM WYRAZÓW. Tylko właściwa wymowa i zachowanie poprawnych form gramatycznych dadzą pożądany efekt w postaci prawidłowej wymowy.
7. CODZIENNIE CZYTAJ DZIECKU NA GŁOS, przynajmniej 20 minut, dziecko poprawia swoją wymowę, doskonali ją, starając się naśladować to, co słyszy od otoczenia. Dzięki głośnemu czytaniu dorosłego dziecko także wzbogaca swoje słownictwo, ćwiczy pamięć werbalną, zdolność koncentracji uwagi, umiejętność budowania zdań.
8. PODCZAS CZYTANIA NIECH TWOJE DZIECKO OPOWIADA treść ilustracji, naśladuje różne odgłosy (np. szum wiatru, pukanie, odgłosy zwierząt). Wyrazy dźwiękonaśladowcze są doskonałym ćwiczeniem usprawniającym narządy artykulacyjne, przygotowują dziecko do wymowy kolejnych głosek.
9. ZACHĘCAJ DZIECKO DO NAUKI WIERSZY NA PAMIĘĆ. Jest to doskonała forma ćwiczeń utrwalających wyrazistą wymowę.
10. WPROWADŹ DO ZABAWY GIMNASTYKĘ BUZI I JĘZYKA. Ćwiczenia logopedyczne nie muszą być nudne! Niech to będzie zabawa dla Ciebie i dziecka. Dodatkowo będzie to czas, jaki spędzicie razem i to już jest sukces. O tym, jak prowadzić tę gimnastykę, porozmawiaj z logopedą dziecka. On udzieli Ci fachowych wskazówek.
11. ĆWICZENIA WYKONUJCIE SYSTEMATYCZNIE. Tylko wtedy przyniosą one oczekiwany efekt. Ćwiczyć można zawsze i wszędzie, nie musi się to odbywać w wyznaczonym, ustalonym czasie. Jest to nawet niewskazane, gdyż dziecko nie powinno traktować takich ćwiczeń jak obowiązku.
12. ZADBAJ, ABY DZIECKO CZUŁO SIĘ AKCEPTOWANE. NIGDY NIE OŚMIESZAJ DZIECKA ZE WZGLĘDU NA JEGO MOWĘ. MOŻE TO SPOWODOWAĆ WYCOFANIE SIĘ DZIECKA, NIECHĘĆ DO MÓWIENIA, A NAWET JĄKANIE.
Ewa Kuźmińska
https://www.wymagajace.pl/porozmawiajmy-o-smoczku/
https://www.sosrodzice.pl/kiedy-odstawic-butelke/
http://ulogopedy.pl/jak-stymulowac-mowe-dziecka/
https://www.logopeda-racek.com/
http://ulogopedy.pl/smoczek-i-ssanie-kciuka-a-rozwoj-mowy/