Najbardziej rozkojarzone dziecko w grupie, czyli problemy z koncentracją uwagi

„Najbardziej rozkojarzone dziecko w grupie,
czyli problemy z koncentracją uwagi"

Współczesne dzieci mają coraz większe problemy z koncentracją uwagi. Koncentracji uwagi można się nauczyć i z pewnością często dzieci mają taką możliwość podczas  zajęć w grupach. Czy się szybko rozpraszają? Szybko, ale u trzy- czterolatków to zupełnie normalne. Uwaga mimowolna, która „steruje” ich koncentracją, sprawia, że łatwiej zapominają, zaciekawiają się przypadkowymi sprawami, jakimś dźwiękiem, obrazem czy słowem. Przez to odbiegają myślami od tematu przewodniego zajęć. Jednak na tym etapie dominacja uwagi mimowolnej jest zupełnie normalna.
Uwaga mimowolna powoli schodzi na drugi plan, kiedy dziecko kończy pięć lat. Zatem w grupach przedszkolnych pięcio- sześciolatków należy zwiększyć  ilość ćwiczeń na koncentrację uwagi. Te starsze przedszkolaki naprawdę mają utrudnione zadanie. Na tzw. roztargnienie ma wpływ ogólny stan zdrowia dziecka, ale przede wszystkim środowisko, w którym się wychowuje. Szanse na powodzenie ćwiczeń nikną, kiedy dziecko w domu najwięcej czasu spędza przy telefonie, tablecie czy telewizorze. Z badań wynika, że to jest właśnie jeden z najczęstszych sposobów spędzania czasu. Nie do końca chodzi o to, że bajki czy gry są całkowicie złe. Są nawet aplikacje i gry dla najmłodszych, które mogą wspomagać ćwiczenie koncentracji. Jednak mówimy o rozważnym kontrolowaniu czasu przez rodziców, a nie o codziennym przesiadywaniu młodego człowieka z nosem w ekranie i oglądaniu w sposób niekontrolowany wszystkiego „jak leci”.

Jakie zachowania/sytuacje mogą zaniepokoić rodzica ?
dziecko nie reaguje na polecenia
• często wybucha bez powodu
• zdarza mu się nagminnie o czymś zapominać
• jest monotematyczne, a jedynym interesującym je tematem jest gra / bajka
• nie potrafi zorganizować sobie pracy / zadania od początku do końca
• często przerywa zabawę w połowie
• szybko poddaje się, jeśli napotyka trudności
• szybko nudzi się czynnościami niezwiązanymi z ekranem telefonu
• ma trudności z przypomnieniem sobie, co działo się w ciągu dnia
• popada w konflikty z osobami starszymi i z rówieśnikami,
• ma trudności ze znalezieniem rzeczy we własnym pokoju
• nie radzi sobie z utrzymaniem porządku w miejscu pracy / zabawy
• czynności takie jak: ubieranie się, ćwiczenia grafomotoryczne np. szlaczki, zajmują mu więcej czasu niż przeciętnie
• zazwyczaj brudzi się, jedząc zupę czy inne danie
• trzeba mu ciągle powtarzać rutynowe informacje i przypominać o zadaniach do wykonania, np. o obowiązkach domowych

Pozornie są to naturalne zachowania dzieci w wieku przedszkolnym. Jednak, czym innym są zachowania, które każdemu mogą się zdarzyć, a czym innym zachowania, które zdarzają się zawsze lub bardzo często. Być może nie jest to jeszcze powód do wszczynania alarmu, ale na pewno jest to moment, kiedy trzeba zwrócić na nie szczególną uwagę i pomóc dziecku, poćwiczyć z nim koncentrację uwagi w domowych warunkach.

Trzy zachowania sugerujące problemy z koncentracją uwagi:
1. Często i łatwo uwaga dziecka jest rozpraszana przez elementy otoczenia (to naprawdę mogą być drobiazgi, jak np. deszcz za oknem, fruwające liście, kolorowa książka na biurku, pachnący ołówek, burczenie w brzuchu, złe oświetlenie, klakson samochodu).
2. Dziecko reaguje nadmierną impulsywnością na większość sytuacji (zarówno radosnych, jak i smutnych, ale też zupełnie zwyczajnych). Na przykład poproszone o podanie zabawki z trzeciej półki przerywa natychmiast to, co robi, rzuca się do tej półki, zrzuca kilka innych rzeczy, z hałasem i chaotycznie szuka zabawki, której często nie udaje mu się znaleźć, choć jest z daleka widoczna.
3. Dziecko jest przesadnie aktywne, czyli ma niespożytą energię.  To dziecko, które zawsze ma najwięcej do powiedzenia, musi coś powiedzieć albo wykrzyczeć, robi wszystko po swojemu, jakby ignorując prośby czy polecenia.

Jak pomóc w skupieniu uwagi?

Rutyna jest wielkim sprzymierzeńcem dzieci z zaburzeniami koncentracji. Chodzi o znane, powtarzalne czynności, które każdego dnia wyglądają podobnie. Odbywają się w konkretnym czasie i nie ma właściwie odstępstw od harmonogramu. Z tym ostatnim warunkiem oczywiście najtrudniej sobie poradzić, ponieważ rutyna dotyczy bardzo wielu spraw: od godziny wstawania, przez wszystkie (odpowiednio skomponowane) posiłki, zajęcia dodatkowe, relaks, spacer, sport, samodzielną zabawę itd. Bardzo wiele zależy od organizacji środowiska rodzinnego.
Każda rodzina ma swoje rutynowe zachowania wynikające po prostu z obowiązków domowych i zawodowych, które powinny być przemyślane. Być może właśnie drobne zmiany w dziennym grafiku sprawią, że dziecko będzie miało szansę na dłuższy spacer czy wypoczynek, i dzięki temu łatwiej będzie mu się skoncentrować na pewnych sprawach. Wypoczynek, wspieranie wszelkich ćwiczeń, zadań, duża liczba przerw w ciągu dnia to też ważny element ćwiczenia koncentracji.   Przedszkolak potrzebuje kilku przerw w ciągu dnia. Szybko się męczy, zwłaszcza przy zadaniach umysłowych, co oznacza, że lepiej ćwiczyć częściej i krócej niż za
jednym razem „przerabiać” zaplanowane zabawy czy zadania, żeby potem mieć z głowy, żeby mieć wolny wieczór i czas na zabawę.
Skupienie siły woli i uwagi na tym, by w miarę możliwości ignorować napływające zewsząd bodźce zewnętrzne, jest dla przedszkolaka naprawdę męczącym zajęciem. Nic dziwnego, że dziecko potrzebuje częstych przerw, które –
wbrew pozorom – pomagają zebrać energię na ponowne skoncentrowanie uwagi, a nie rozpraszają, odrywając od wykonywanej czynności.

Dzieci te mają często problemy w kontaktach z rówieśnikami. Dochodzi do tego ich nieadekwatne reagowanie na codzienne sytuacje. To bardzo charakterystyczne zachowanie u dzieci z zaburzeniami koncentracji. One doskonale wiedzą, że czegoś się od nich wymaga, dlatego od początku denerwują się. Nie są w stanie zapamiętać i poukładać dużej ilości informacji, np. przy zadaniu do wykonania. Jeśli dochodzą do tego elementy rozpraszające, np. ze strony zagadujących kolegów czy zabawek porozrzucanych w polu widzenia, nerwowość jeszcze wzrasta. Warto pamiętać, że takie zachowanie wynika po prostu z nadmiaru bodźców. To coś w rodzaju przelania czary, kiedy dziecko nie radzi sobie z elementami „atakującymi” z zewnątrz, oczekiwaniami, powinnościami i własnymi emocjami. Nie ma innego wyjścia, musi wybuchnąć i zdarza się to naprawdę często.
Wyraźnie widać, że problemy z koncentracją nie wynikają ze złej woli czy lenistwa dziecka. Bez wsparcia dorosłych, niestety, przedszkolak z tego nie wyrośnie. Dlatego tak ważne jest wskazanie ćwiczeń, zabaw i sposobu na zagospodarowanie codzienności dziecka, żeby osiągnąć jak najlepsze wyniki w walce z rozproszeniem uwagi.
Przykłady ćwiczeń dla dzieci
Układanie puzzli.
Wskazywanie części ciała. Nazywamy szybko i wskazujemy na sobie części ciała. Dziecko ma robić to samo na sobie. Dla zmylenia, co jakiś czas wskazujemy część ciała inną, niż wymieniamy – zadaniem dziecka jest wskazywać prawidłowo na podstawie usłyszanej instrukcji słownej.
Powtarzanie usłyszanego rytmu. Dziecko ma za zadanie wysłuchać rytmu zademonstrowanego przez osobę dorosłą (np. za pomocą cymbałków, bębenka lub klaśnięciami), a następnie wystukać go samodzielnie.
Odgadywanie kształtów. Rysujemy na plecach dziecka figury geometryczne lub proste obrazki. Dziecko ma za zadanie odgadnąć rysunek lub narysować odpowiedź na kartce (starszym dzieciom można pisać literki i proste słowa).
Znikający przedmiot. Rozkładamy przed dzieckiem, w jednej linii, kilka przedmiotów. Dajemy mu chwilę na dokładne przyjrzenie się kolejności ich ułożenia. Zasłaniamy dziecku oczy, a następnie zabieramy jeden z nich. Zadaniem dziecka będzie odgadnąć, który przedmiot został zabrany. Można również zmienić kolejność przedmiotów.
Rymowanki – nauka krótkich rymowanych wierszyków, wyliczanek, również z wprowadzaniem towarzyszących temu gestów.
Rozwiązywanie krzyżówek, rebusów, zadań typu: znajdź 10 szczegółów, którymi różnią się obrazki, itp.
Zabawa w „automatycznego pilota” – dziecko z zasłoniętymi oczami musi przejść przez pokój, omijając rozłożone na dywanie przeszkody, kierując się jedynie wskazówkami rodzica: np. „zrób 2 małe kroki w przód, zatrzymaj się, obróć się w miejscu w lewo i zatrzymaj się.
Gry „papierowe” np. statki, kółko i krzyżyk, państwa-miasta.
Gry planszowe, szczególnie warcaby, szachy oraz „chińczyk”.
Zabawy typu „labirynt”, które przy okazji rozwijają grafomotorykę
„ Co to za przedmiot?”- Zasłaniamy dziecku oczy i dajemy mu do rąk dowolny przedmiot, prosty w kształcie, np. łyżeczkę. Dziecko poznaje kształt przedmiotu przez dotyk. Następnie zabieramy przedmiot, odsłaniamy dziecku oczy i polecamy narysować to, co trzymało w rękach. Po wykonaniu rysunku pokazujemy dziecku przedmiot. (przerzutność uwagi)
„ Mucha”- rysujemy kwadrat składający się z 9 pól. Mucha będzie rozpoczynała podróż ze środkowego kwadratu. Mówimy powoli gdzie kieruje się mucha, a zadaniem dziecka jest śledzenie jej ruchu w polach kwadratu i zareagowanie, kiedy wyjdzie poza jego granice. Przykładowa trasa muchy może wyglądać następująco: Mucha idzie w lewo… mucha idzie w dół… mucha idzie w prawo… mucha idzie w górę… mucha idzie w prawo… mucha idzie w górę… mucha idzie w lewo… mucha idzie w lewo… mucha idzie w górę. WYSZŁA!
„Tańcowała igła z nitką” - dziecko otrzymuje emblematy igły i nitki. Rodzic recytuje wiersz. Zadaniem dziecka jest podniesienie emblematu w momencie usłyszenia jego nazwy w wierszu.
Tańcowała igła z nitką,
Igła - pięknie, nitka - brzydko.
Igła cała jak z igiełki,
Nitce plączą się supełki.
Igła naprzód - nitka za nią:
„Ach, jak cudnie tańczyć z panią!”
Igła biegnie drobnym ściegiem,
A za igłą - nitka biegiem.
Igła górą, nitka bokiem,
Igła zerka jednym okiem,
Sunie zwinna, zręczna, śmigła.
Nitka szepce: „Co za igła!”
Tak ze sobą tańcowały,
Aż uszyły fartuch cały!
“Co słyszałeś”- czytamy /opowiadamy dziecku krótką historyjkę i prosimy
o uważne przysłuchiwanie się, np.: „Dzieci zbudowały zamek z piasku, zrobiły mu dwie bramy, trzy wieże, na jednej z nich powiewała chorągiew w kolorze biało- czerwonym. Był piękny, słoneczny, letni dzień. Dzieci śmiały się, bawiły foremkami, wiaderkami i łopatkami, lepiły kule z piasku. W południe mama zawołała je na obiad. Po deserze, gdy dzieci wróciły do piaskownicy zobaczyły, że połowa zamku jest zburzona. Bardzo się tym zmartwiły i postanowiły szybko odbudować zamek”. Po wysłuchaniu całego opowiadania prosimy dziecko o odpowiedzenie na kilka pytań dotyczących treści opowiadania (rozwijanie pojemności, trwałości i koncentracji uwagi).
"Detektyw" - ćwiczenie, w którym musimy przygotować obrazek lub zdjęcie
i kilka pytań do niego (np. do zdjęcia zrobionego w restauracji możemy podać pytania: ile jest stolików w restauracji na zdjęciu, ile osób na zdjęciu ma brązowe włosy itp.). Dziecko przygląda się zdjęciu przez minutę i stara się zapamiętać, jak najwięcej szczegółów, następnie odwracamy obrazek
i zadajemy pytania.
„Przypominanie” - zabawna gra, która pobudza pamięć i ćwiczy koncentrację. Może być dowolnie modyfikowana. Można zacząć od polecenia: przypomnij sobie imiona wszystkich sąsiadów, którzy noszą okulary. Mózg musi się nieźle nagimnastykować, żeby odtworzyć takie informacje.
Rysowanie oburącz - kreślenie obrazka obiema rękami pobudza powstawanie połączeń między półkulami mózgu, co doskonale wpływa na koncentrację u dziecka. Można wydrukować połowę rysunku, jedną ręką kreślimy po śladzie a drugą, w tym samym czasie, staramy się zrobić odbicie lustrzane obrazka.
Memory - gra, w której należy zapamiętać pary odwróconych obrazków. Kto zbierze więcej par, ten wygrywa. Znakomity trening pamięci, koncentracji u dziecka. Przy okazji radosny czas spędzony w rodzinnym gronie.

Opracowała Danuta Krzymowska w oparciu o artykuł z Bliżej Przedszkola Anny Jankowskiej-pedagoga, autorki poradników dla rodziców i nauczycieli.