Wychowanie do wartości

czwartek, 29 grudnia 2016 13:52

Wychowanie do wartości

System wartości człowieka budowany jest przez rodziców, rodzinę, nauczycieli, kolegów czy środowisko. Możemy wyróżnić wartości moralne, ekonomiczne, estetyczne, poznawcze, prawne czy religijne. Głównym przekaźnikiem wartości jest wychowanie rozumiane jako przygotowanie człowieka do życia i kształtowanie jego osobowości w warunkach konkretnej rzeczywistości społecznej i cywilizacyjnej. Obejmuje ono zarówno świadome i celowe oddziaływania na jednostkę odpowiedzialnych za jednostkę osób (rodziców, wychowawców, nauczycieli) i instytucji oraz systemu wychowania równoległego (telewizja, radio, film, prasa, literatura, sztuka, instytucje naukowe i kulturalne, sport itp.), jak i wysiłki człowieka nad kształtowaniem własnej osobowości. Proces ten nie ogranicza się tylko do okresu dzieciństwa i młodości, lecz trwa przez całe życie ludzkie, gdyż zmienia się rzeczywistości i wymaga od człowieka ciągłego doskonalenia własnej osobowości, ponieważ musi dostosować się do tych zmian zarówno dotyczących życia indywidualnego, jak do życia w społeczeństwie. Wychowanie to wprowadzenie dzieci i młodzieży w kulturę własnego narodu i społeczeństwa, kulturę mowy ojczystej i języka ojczystego, a także oddziaływanie rodziców, wychowawców, nauczycieli na dzieci i młodzież, jak również na starszych poprzez postępowania, czyny, wskazania słowne.

Jednym z celów wychowania jest stworzenie systemu wartości, który stanowi fundament życia człowieka. Każdy z nas z dzieciństwa wynosi bagaż składający się z przekazanych nam przez rodziców wartości, wzorców zachowań, nawyków, przekonań, poglądów, norm społecznych czy zapatrywań na świat. Ten system wartości buduje osobowość i kształtuje życie człowieka. Decyduje o tym co dla danej jednostki jest istotne, co cenne, co właściwe, co dobre, a co złe. Wpływa on również na nasze potrzeby, dążenia, pragnienia. To głównie od rodziców zależy, jak proces ten będzie przebiegał i jaki powstanie system wartości. Stworzenie właściwych hierarchii szczególnie ważne jest we współczesnym świecie, gdzie wartości podlegają nieustannym i szybkim zmianom. Młodzi ludzie łatwo mogą zgubić się w tym chaosie różnorodnych poglądów i sprzecznych informacji. A to właśnie oni potrzebują wartości, aby właściwie przebiegał ich rozwój, a w dorosłym życiu mogliby prawidłowo funkcjonować w społeczeństwie. Tak  więc jak wychować dobrego człowieka?

Wartości, które chcemy przekazać naszym dzieciom

Najważniejsza jest świadomość celu, do jakiego wychowanie ma prowadzić. Istotne jest to, by nie wychowywać w sposób przypadkowy, chaotyczny, by przemyśleć i umieć uzasadnić każdy kolejny krok podejmowany wobec wychowanka. Najpierw należy zastanowić się, które wartości są najważniejsze i które chcielibyśmy przekazać dzieciom. Czy bardziej liczą się te materialne czy moralne? Co jest ważniejsze „mieć: czy „być”?. Miłość, szacunek do innych i do siebie, uczciwość, kultura, odpowiedzialność, odwaga, współczucie, tolerancja, uprzejmość, szczerość, patriotyzm, wiara, pomoc, wykształcenie, przyjaźń, zaufanie, ugodowość, bezpieczeństwo, pracowitość, zrozumienie, otwartość, ciekawość świata, pokora, samodzielność… . Co stanowi największą wartość? To rodzice muszą głęboko zastanowić się co jest dla nich ważne i zdecydować, które z tych wartości chcą przekazać dzieciom. Żyjemy w czasach, gdy wartości podlegają ciągłym i dynamicznym zmianom. Wartości, które  przetrwały przez stulecia nie zawsze są akceptowane przez współczesnych rodziców. Istnieją również takie wartości, które w naszym rozumieniu nie podlegają zmianom, np. sprawiedliwość, odwaga, pracowitość, uczciwość czy odpowiedzialność. Badania wskazują, że większość tych „starych” wartości rodzice chcą zaszczepić swoim dzieciom.

Bardzo ważną wartością, o której nie powinno się zapominać jest wartość życia. Współczesny człowiek wpada często w głęboki kryzys- traci wiarę w sens życia, dlatego rodzi się potrzeba odzyskania tej podstawowej dla człowieka wartości. Rodzice powinni więc wychowując swoje dzieci uczyć je poszukiwania sensu życia. Świadomość sensu życia, ostatecznej racji egzystencji i wpisanych w nią wydarzeń- radosnych i trudnych, cierpień i wzniosłych uniesień ma kluczowe znaczenie dla życiowej dojrzałości i wpływa na życie człowieka w jego wszystkich, najdrobniejszych nawet przejawach.

Drugą wartością, którą należy wpajać jest wartość samorealizacji. Samorealizacja jest wewnętrznym procesem, który pozwala człowiekowi posuwać się naprzód w jego ludzkim bycie, w jego człowieczeństwie. Rodzice mają do spełnienia ogromnie ważną misję w której nikt nie może ich wyręczyć: powinni pomóc swoim dzieciom zrozumieć  na czym polega prawdziwa dojrzałość i pomóc do niej dotrzeć. Muszą więc ciągle pracować nad rozwojem dziecka i jego zdolności. Podstawową zdolnością człowieka jest umiejętność kochania. Rodzice winni więc zaangażować się całkowicie, zarówno duszą jak i ciałem, aby ich dzieci rozwinęły w tej dziedzinie swe zdolności. Dziecko uczy się kochać tylko wtedy, gdy samo czuje się kochane i szanowane. Rodzice winni zatem tak postępować, aby ich dziecko odczuło tę miłość, miłość bezwarunkową, by czuło się kochane, akceptowane, rozumiane.

Kolejna wartość to wartość innych. Współczesna kultura posiada tendencję, aby widzieć wartość ludzi odpowiednio do tego: co mi dają lub na ile mi służą. Nie doceniamy osoby ludzkiej samej w sobie, lecz patrzymy na nią przez pryzmat przydatności. Trzeba więc wychowywać dziecko ku takim cnotom jak: pokora- nie jestem wart więcej niż inni, ale tyle samo co inni; szacunek- zawsze powinienem okazywać go innym; szczerość- nigdy nie powinienem nikogo oszukiwać, ale zawsze mówić innym prawdę; sprawiedliwość- powinienem szanować prawa innych ludzi, które są takie same jak moje; wyrozumiałość- powinienem rozumieć innych, zdając sobie sprawę z tego, że każdy jest inny; miłosierdzie- powinienem z miłością pochylać się nad nędzą i niedolą innych ludzi i pomagać im; miłość- powinienem kochać innych; służba- powinienem służyć innym, aby pomóc im wzrastać;  solidarność- powinienem być solidarnym nie tylko w radościach, ale także w smutku i cierpieniu. Jeśli jesteśmy chrześcijanami to winniśmy również przekazywać naszym dzieciom  wartość Boga jako wartość podstawową w naszym życiu.

Jak przekazywać wartości dzieciom?

W wychowaniu dzieci  bardzo ważne jest stworzenie w rodzinie klimatu porozumienia i dialogu. Przekazanie wartości powinno odbywać się w rodzinnej, pełnej miłości atmosferze. Wychowanie w demokratycznym duchu przyniesie o wiele więcej korzyści, niż stosowanie przymusu czy ostrej dyscypliny. Dziecko rodząc się nie ma zakodowanego regulaminu, który uczy go moralnego postępowania. To rodzice przekazują mu wzorce zachowań w różnych sytuacjach życiowych. Mama i tata tłumaczą dziecku, które zachowania ich zdaniem są dobre, a które złe i dlaczego. Jak należy postępować, żeby nie krzywdzić innych i siebie samego.

Najważniejszym sposobem trwałego przekazania dzieciom wartości jest własny przykład i harmonia między deklaracjami słownymi a życiem. Dziecko uczy się przede wszystkim przez naśladowanie. Obserwuje postępowanie mamy i taty, słucha co mówią, patrzy jak reagują. Dzieci przejmują hierarchię wartości od rodziców, którzy są dla nich najważniejszym przykładem. Dzieci kierują się nie tym, co rodzice mówią, ale tym jak postępują. Najważniejsza zasada: To co mówimy musi być spójne z tym co robimy. Słowo to tylko informacja, ale żeby mogło nabrać znaczenia, musi być powiązane z doświadczeniem. Rodzic, który wpaja (w mowie) dziecku wspaniałą wartość, jaką jest uczciwość, a jednocześnie jedzie z dzieckiem autobusem „na gapę” ( bo przecież to tylko dwa przystanki), niech nie dziwi się, jak jego potomek również tak będzie pojmował uczciwość. Później tacy rodzice obwiniają dzieci za ich nieuczciwe postępowanie. Rodzice nie chcąc martwić dziecka, ukrywają przed nim swoje kłopoty. Dziecko widzi zatroskanych rodziców, ale kiedy pyta co się stało, otrzymuje odpowiedź: „ Nic wszystko jest w porządku. Idź sobie pograj na komputerze”. Jak ma ono zrozumieć taką sytuację?  Jaką ma z tego wynieść naukę? Czy możemy takiemu dziecku przekazać wartość, jaką jest szczerość?. Czy dziecko takie po pewnym czasie nie dojdzie do wniosku, że jeśli komuś dzieje się krzywda, to nie moja sprawa, zajmę się czymś przyjemnym.

Rodzice mają szansę dopiero wtedy przekazać dzieciom hierarchię wartości, kiedy sami prowadzą zgodnie z nią swoje życie. Są oni stróżami wartości w często trudnym świecie, tworzą zrozumiałe reguły i czytelne zasady postępowania swoich dzieci. Jaką nasze dziecko wybierze drogę życia i jak sobie w nim poradzi, zależy przede wszystkim od tego, w jaki bagaż wartości go wyposażymy. Podkreślić należy z całą mocą, że wychowanie do wartości będzie tym skuteczniejsze, im bardziej oboje rodzice będą żyć życiem ukształtowanym według tych walorów.

Oczywiście podstawowym miejscem przekazywania wartości jest rodzina , jednakże przedszkole, szkoła bez wątpienia pełni też funkcje opiekuńcze i wychowawcze i ma duży wpływ na kształtowanie się systemu wartości dzieci i młodzieży. Proces ten dokonuje się nie tylko poprzez zaplanowane tematycznie  działania, lekcje wychowawcze, rozmowy, pouczenia, czy tworzone i realizowane przez placówki programy. Dokonuje się to w codziennym kontakcie dziecko- nauczyciel, uczeń- nauczyciel, niemal niezauważalnie, przez zasady odnoszenia się do siebie, sposób reagowania lub niereagowania, sposoby rozwiązywania konfliktów. Wychowawca jako mistrz i autorytet- to wciąż aktualne zadanie. Wymaga to od wychowawcy nieustannego wysiłku własnego doskonalenia się by być wzorem do naśladowania.

Wychowanie dziecka to bardzo trudne i odpowiedzialne zadanie. Człowiek szczególnie ten mały i młody potrzebuje pozytywnych wzorców by mógł w pełni rozwijać swoje człowieczeństwo. Zadaniem rodziców, przedszkola, szkoły jest dać te pozytywne wzorce oraz wpoić dziecku dobre zasady, bo to one w obecnej chwili i w przyszłości, pomogą mu pokonać trudności i dokonać dobrych, wartościowych i odpowiedzialnych wyborów.

W artykule wykorzystano treści ze strony internetowej:

http://www.sp3.chojnice24.pl/cms_data/downloads//wychowaniedowartociartyku.pdf

http//www.szkolnictwo.pl/index.php?id=PU4315

Sylwia Duda