Edukacja ekologiczna w rodzinie

 

Edukacja ekologiczna dotyczy nie tylko dzieci, lecz także ich rodziny. „Rodzina jak sama nazwa wskazuje - rodzi nowe życie i stwarza warunki dla jego rozwoju.”1 Jeżeli rodzina ma zapewnić dziecku bezpieczne warunki życia, to musi pomyśleć o czystym powietrzu, zdrowej wodzie, bezpiecznej żywności, o miejscu do wypoczynku, a więc o wszystkim co służy zdrowiu, a także nauczyć prawidłowych relacji międzyludzkich.

 

Rodzina stanowi środowisko mające najlepsze warunki do przekazywania wartości moralnych, kulturalnych, ponadczasowych i jednostkowych, które pomagają człowiekowi w kształtowaniu własnej tożsamości.

Środowisko rodzinne wprowadza dziecko w świat wartości kulturalnych, społecznych i ekologicznych; ukazuje mu różnorodne cele i uczy je sposobów, za pomocą których te cele może osiągnąć. Zachowania członków rodziny, szczególnie dzieci oparte są na naśladownictwie i przyjmowaniu wzorów od rodziców i rodzeństwa.2

Prawidłowo funkcjonująca rodzina jest dla dziecka grupą odniesienia, z którą się identyfikuje. Z tego też względu świadomość ekologiczna rodziców i rodziny jest tak ważna, gdyż odnosi się nie tylko do dzisiejszego dnia dziecka i rodziny, ale także jak w przyszłości będzie ono rozumieć i podchodzić do spraw ekologii.

To rodzice wpajają swoim dzieciom dbałość o otaczającą florę i faunę, uczą szacunku do otaczającej przyrody. Kto uszanuje roślinę i zwierzę - uszanuje także człowieka - i to bez względu, czy będzie duży czy mały, przed czy po urodzeniu.

Rola rodziców jest ogromna. Mogą oni podzielić swoje zadania w domu włączając w to swoje dzieci. Dział matki to - prowadzenie domu np. pranie, gotowanie, dział ojca - sprawy techniczne np. samochód - mycie, wyciekający olej, zużyte baterie itp. Dzieci uczestniczące w tym nabierają nawyków i z tego rodzice powinni zdawać sobie sprawę.3

W domu też koncentruje się większość naszych codziennych czynności życiowych związanych z przygotowaniem i spożywaniem posiłków oraz usuwaniem ich resztek, a także związanych z utrzymaniem czystości ciała i ubrań.

Nasze codzienne kontakty ze środowiskiem, takie jak pobieranie wody i korzystanie z energii oraz usuwanie produktów ich zużycia w postaci ścieków, popiołów i gazów, najintensywniej zachodzą właśnie w domu. Nie powinno, więc nas dziwić, że negatywny wpływ na środowisko może wywierać nie tylko przemysł czy rolnictwo, ale również gospodarstwo domowe, które zużywa niemal 30% wody i 20% energii. Skutki naszych codziennych działalności są dla środowiska nie mniej ważne niż działania zakładów przemysłowych.

Ważna jest znajomość zagrożeń ze strony najbliższego otoczenia, jakim jest mieszkanie (farby, kleje, wykładziny itp.), znajomość zdrowego trybu życia (godziny snu, pracy, wypoczynku), higiena życia (troska o zęby, włosy itp.), znaczenie wysiłku fizycznego, sportu, rekreacji, zagrożeń ze strony papierosów, alkoholu, uzależnienia od leków. Wiele zagadnień będzie musiało dotyczyć oszczędzania (energii elektrycznej, ciepła, gazu, wody), segregacji odpadów i możliwości ich powtórnego wykorzystania.

Bogactwo przekazywanych treści może być olbrzymie i może przygotować ludzi jako konsumentów aby mieli dostęp do zdrowych towarów dla zaspokojenia swych podstawowych potrzeb.

Racjonalne, oparte na wiedzy przyrodniczej i technicznej, korzystanie z zasobów przyrody w domowych działalnościach ma korzystne znaczenie nie tylko dla naszego zdrowia i środowiska, ale i kieszeni (w wyniku oszczędności związanej z racjonalną konsumpcją zmniejszą się nie tylko wydatki na zakupy, ale i na leczenie oraz na gaz, prąd i wodę).

Przemiany społeczne zachodzące w świecie powodują zmiany w stylu życia, coraz ważniejsze miejsce zajmuje dbałość o zdrowie w domu i jego otoczeniu.

Rodzina ma dużo możliwości i łatwość korzystania z plenerowych form rekreacji i turystyki, dlatego najczęściej do nich sięga, zwłaszcza podczas weekendów i wakacji. Wspólne spacery, życie na campingu, wycieczki piesze, rowerowe, kajakowe, żeglarskie, narciarstwo, sporty i wypoczynek nad wodą stwarzają nie tylko warunki do wypoczynku, regeneracji sił psychicznych i fizycznych, podniesienia kondycji i sprawności, ale też stanowią płaszczyznę wzajemnych oddziaływań społeczno - wychowawczych, wychowania i socjalizacji w rodzinie.

Rodzina jest częstym użytkownikiem naturalnych lasów i jezior, rzek, gór, plaż, gdyż właśnie turystyka i wypoczynek w plenerze jest najpopularniejszą formą spędzania wolnego czasu, zwłaszcza podczas weekendów, ferii i wakacji przez polskie rodziny. Od naturalnego środowiska rodzina może wiele skorzystać i sama może mu dobrze służyć, ale może niestety wyrządzić wiele złego, na skutek niewłaściwego użytkowania.4

Istotne jest by poprzez koncepcję wychowania ekologicznego rodzina posiadła:

  • umiejętność dostrzegania i godzenia funkcji ochronnej i rekreacyjnej przy korzystaniu z obszarów przyrodniczych dla celów rekreacji rodzinnej,
  • umiejętność waloryzacji środowiska przyrodniczego pod kątem potrzeb wypoczynkowych rodziny (biologicznych, psychofizycznych, społeczno - kulturowych),
  • wiedzę o środowisku i sposobie zachowania się w różnych obszarach turystycznych (góry, jeziora, lasy, szlaki turystyczne, parki narodowe, rezerwaty przyrody itd.),
  • umiejętność korzystania z tras turystycznych itd.

 

Uczestnictwo w rekreacji i turystyce rodzinnej jest naturalną szkołą wy-chowania ekologicznego. Tak, więc wiele zajęć rekreacyjnych w środowisku przyrodniczym podejmowanych dla zdrowia i dobrego samopoczucia jednocześnie może spełnić funkcję edukacyjną (uczenie przez doświadczenie). Jednakże spełnianie tych funkcji wymaga zaangażowania i kompetencji przewodnika, nauczyciela, rodziców.

Dlatego należy pomagać rodzinie w budzeniu jej świadomości ekologicznej przez pedagogizację rodziców i rodziny.5

Edukacja ekologiczna obejmuje: udział rodziców w zajęciach otwartych, pogadankach poświęconych problematyce ochrony środowiska i przedszkolnej edukacji ekologicznej, prowadzenie ekologicznej gazetki dla rodziców, pomoc w organizacji wycieczek, konkursów i przedstawień. Działania takie pozwalają rodzicom stać się sojusznikami w ekologicznym wychowaniu dzieci. Lecz zanim tak się stanie, rodzice muszą wdrożyć w życie działania, wartości ekoetyki.

Doskonałą formą ekologizacji rodziców może być organizowanie pogadanek dotyczących ochrony środowiska przyrodniczego, połączonych z projekcją filmów, przeźroczy, oglądaniem zdjęć i ilustracji.

Temat pogadanki musi być interesujący, poruszać sprawy ważne, tak, aby rodzice nie wyszli z zebrania z przekonaniem, że stracili czas. Ukierunkowani przez nauczycieli rodzice, poprzez udział w pogadankach dotyczących ekologii, włączają się do przekazywania dzieciom i utrwalania wartości związanych z etyką ekologiczną.

Sposobem zbliżania rodziców do problemów edukacji ekologicznej jest udział rodziców w zajęciach otwartych o tematyce przyrodniczej. Zajęcia otwarte pozwalają rodzicom zobaczyć zachowanie swojego dziecka na tle grupy, zdobyte przez dzieci umiejętności i wiadomości, dotyczące środowiska przyrodniczego, a także wzbogacić własną wiedzę i wzbudzać zainteresowanie problemami edukacji ekologicznej.

Rodzice świadomi roli edukacji ekologicznej w wielostronnym rozwoju dziecka, pomagają w organizacji wycieczek do różnych ekosystemów, uroczystości przedszkolnych, prac społecznych takich jak sprzątanie ogrodu, parku, skwerów, sadzeniu krzewów, drzewek, zakupie sprzętu do kącika przyrody, zakładaniu hodowli, przynoszeniu ciekawych okazów przyrodniczych z pobytu w różnych zakątkach świata.6

Edukacja ekologiczna rodzin, pośrednia i bezpośrednia, ma ogromne znaczenie społeczne, bowiem to właśnie w rodzinie najpełniej kształtuje się osobowość człowieka, uznawane wartości (być czy mieć, a może mieć tyle, żeby być) zachowania, nawyki i przyzwyczajenia.7

Jednak sprawą najistotniejszą, której oczekiwać powinno się od rodzinnej edukacji ekologicznej w największym stopniu, jest wykształcenie i podtrzymanie głębszego systemu wartości: szacunku i miłości do ludzi i wszystkich stworzeń, odpowiedzialność za bliskich, za tych najstarszych i tych mających się narodzić w przyszłości. W rodzinie pielęgnowane są również tradycje patriotyczne zawierające przywiązanie do piękna rodzinnej ziemi i obowiązek ochrony narodowego dziedzictwa, także w sferze przyrodniczych wartości.8

Edukacja ekologiczna powinna stanowić część działalności dydaktyczno - wychowawczej i opiekuńczej nauczyciela i rodziców, a także inspirować ich do samoedukacji. Najistotniejsze źródło współczesnego kryzysu ekologicznego, jak się wydaje, leży bowiem w samym człowieku, dlatego najcenniejszymi wartościami, jakie w nim należy rozwijać i kształcić są pozytywne wobec środowiska postawy poznawcze, emocjonalne i działaniowe.9

 

Opracowała mgr Elżbieta Połomka – Dyrektor Przedszkola Publicznego Nr 1 „Stokrotka” w Mrągowie

 

1. M. Gumińska, Edukacja ekologiczna w rodzinie - Propozycje Polskiego Klubu Ekologicznego,
w: Edukacja ekologiczna rodziny, red. W. Bołoz, WATK, Warszawa 1995, s. 38.
2. M. Szychowska, Stosunek rodziców do szkoły a osiągnięcia edukacyjne ich dzieci, „Wychowanie na co dzień”, 1999, nr 10, s. 29.
3. E. Fleszar, Rola domu i szkoły w podnoszeniu świadomości ekologicznej, w: Przyroda i człowiek, zeszyt specjalny, Opolskie Centrum Edukacji Ekologicznej, Opole - Pokrzywna 1995, s. 153.
4. H. Marczewska, T. Wolańska, Rodzina jako środowisko wychowawcze do rekreacji, w: Wychowanie do rekreacji fizycznej, red. T. Wolańska, Z Warsztatów Badawczych, Warszawa 1988, s. 28 - 86.
5. T. Wolańska, Wychowanie ekologiczne w rodzinie poprzez turystykę i rekreację, w: Edukacja ekologiczna rodziny, WATK, Warszawa 1995, s. 30 - 35.
6. M. Feretycka, dz. cyt., s. 100.
7. A. Zdybel - Stańczyk, Programy ekologizacji realizowane poprzez Polskie Towarzystwo Ekonomiki Gospodarstwa Domowego, w: Edukacja ekologiczna rodziny, red. W. Bołoz, WATK, Warszawa 1995, s. 56.
8. A. Kalinowska, Dlaczego edukacja ekologiczna w rodzinie, w: Edukacja ekologiczna rodziny,
red. W. Bołoz, WATK, Warszawa 1995, s. 17.
9. J. Frątczak, Edukacja ekologiczna dzieci, ”Wychowanie na co dzień” 1994, nr 1 - 2, s. 13.